Από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης στον Μιχαήλ Κκάσιαλο-Ο Γαλακτοκομικός Πολιτισμός της Κύπρου, με τη στρατηγική συνεργασία της Χαραλαμπίδης Κρίστης

Τα γαλακτοκομικά προϊόντα της Κύπρου και ιδιαίτερα το χαλλούμι, θεωρούνται τροφές που καθορίζουν την ταυτότητα μας ως λαό , έχουν τη δική τους κρυφή ιστορία, η οποία και σημαδεύει την ιστορία του τόπου δια μέσου των αιώνων .

Το Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής ανακοινώνει  την κυκλοφορία της έκδοσης: «Ο Γαλακτοκομικός Πολιτισμός της Κύπρου: Ιστορία-Παραδόσεις-Λαογραφία». Ο τόμος συνεκδίδεται με την εταιρεία Χαραλαμπίδης Κρίστης.

Στα 6 κεφάλαια του βιβλίου παρουσιάζονται:

-Οι μέθοδοι που συντέλεσαν στον εντοπισμό του γάλακτος και των παραγώγων του με ειδική αναφορά στην προϊστορική Κύπρο

-Οι όψεις της παραδοσιακής ποιμενικής ζωής: η καθημερινή ζωή, οι ασχολίες, ενδυμασίες, και τα μουσικά όργανα των βοσκών

 -Η σχετιζόμενη λαογραφία: παροιμίες, λαϊκές φράσεις, προλήψεις και δεισιδαιμονίες,  έθιμα των χριστιανικών γιορτών, μύθοι, παραμύθια, παραδόσεις, λαϊκές θεραπείες

– Οι σχετιζόμενες κυπριακές χειρόγραφες λειτουργικές πηγές στην Ορθόδοξη Εκκλησία

-Η αναθεωρημένη εκδοχή της αίτησης, που εγκρίθηκε από την Εθνική Επιτροπή UNESCO για την εγγραφή των κυπριακών γαλακτοκομικών προϊόντων ως μέρους της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου. Γίνεται λεπτομερής αναφορά στην ιστορία, στη διαδικασία παρασκευής και στα  ποιοτικά χαρακτηριστικά όλων των γαλακτοκομικών προϊόντων της Κύπρου (χαλλούμιν, αναρή, τυρί της φλαούνας, γιαούρτι, τραχανάς, χαλίτζ̆ια, ακαθκιώτικον τυρί,   βούτυρο γάλακτος,  βούτυρο χαλλουμιών,   βούτυρο   αναρής,  κεφαλοτύρι, τυροπούλλες).

Μέσα από τις 252 σελίδες του τόμου αποτυπώνεται μια πανοραμική θεώρηση της πιο ουσιώδους διάστασης του γαλακτοκομικού πολιτισμού του τόπου μας· της διείσδυσής του, διά μέσου των αιώνων, σε σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής των ανθρώπων του τόπου: στους  σταθμούς της ζωής,  σε θρησκευτικές εορτές, στον κύκλο του χρόνου, στην εικαστική και λογοτεχνική δημιουργία. Συνεπώς τεκμηριώνεται η κυπριακή ταυτότητα των προϊόντων αυτών, με  ρίζες στην αρχαία ελληνική Κύπρο.

Τα κείμενα  εμπλουτίζονται με πλούσιο φωτογραφικό υλικό- πέραν των 100 φωτογραφιών υψηλής ποιότητας.   Απεικονίζονται αρχαιολογικά ευρήματα,  από την προϊστορική εποχή και την αρχαία εποχή, τοιχογραφίες βυζαντινής εποχής (από 15ο αιώνα) και φορητές βυζαντινές εικόνες, εκκλησιαστικά και άλλα χειρόγραφα από 14ο,  16ο και 17ο αιώνα, κείμενα από παλαίτυπο περιηγητικό βιβλίο του 16ου αιώνα, εικαστικές δημιουργίες, χρηστικά σκεύη από τον 19ο αιώνα. Συμπεριλαμβάνεται  επίσης πλούσιο φωτογραφικό υλικό στο οποίο απεικονίζονται όλα τα είδη των γαλακτοκομικών προϊόντων, ο παραδοσιακός τρόπος παρασκευής τους και η ποιμενική ζωή.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η παλαιότερη γραπτή αναφορά στα κυπριακά τυριά προέρχεται από την αρχαία εποχή και απαντά στον Λουκιανό (2oς αι. μ.Χ.), δίνοντας μάλιστα την εντύπωση πως πρόκειται για ένα ξακουστό τοπικό προϊόν.

ὦ μακαρία ἐκείνη, ἥτις ἐραστὴν σέ, ὦ Δωρίων, ἕξει: κρόμμυα γὰρ αὐτῇ οἴσεις ἐκ Κύπρου καὶ τυρόν, ὅταν ἐκ Γυθίου καταπλέῃς (14.4)

Ειδικά για το χαλλούμι, μεταξύ των πολλών που αναφέρονται στο βιβλίο,  σημειώνονται τα ακόλουθα:

•            Η παλαιότερη γραπτή συνταγή παρασκευής χαλλουμιού ανάγεται στον 17ο αιώνα και είναι γραμμένη στην ελληνική γλώσσα.

•            Το βενετικό έγγραφο, με την παλαιότερη γραπτή αναφορά στο χαλλούμι χρονολογείται στα 1558, δηλαδή 13 έτη πριν από την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους.

•            Σε περιηγητικό κείμενο που δημοσιεύτηκε το 1656 και είναι βασισμένο σε ταξίδι που πραγματοποιήθηκε το 1596, αναφέρεται ότι τα πολύ άσπρα και πολύ αλμυρά στη γεύση τυριά που υπάρχουν στην Κύπρο δεν φτιάχνονται εκτός Κύπρου.

•            Δύο γραπτές πηγές, στην ελληνική γλώσσα του 17ου αιώνα που αναφέρουν το χαλλούμι , και ως «γλώσσες από τυρί»

•            Οι λέξεις πυδκιά, νορός, τροχάλλα, πήξιμον του γάλακτος, ταλάρκα,  οι οποίες αναφέρονται στα μέσα και τη διαδικασία παρασκευής του χαλλουμιού , είναι λέξεις με αρχαία ελληνική ρίζα, οι οποίες διατηρούνται σχεδόν αυτούσιες στην παραδοσιακή κυπριακή γαλακτοκομία.

Θεωρείται ευτυχής συγκυρία η προλόγιση της παρούσας έκδοσης από τέσσερις Υπουργούς: Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος· Ενέργειας, Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού· Εξωτερικών· Παιδείας Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας. Εκτιμούμε βαθύτατα και ευχαριστούμε για την έμπρακτη στήριξη των τεσσάρων Υπουργείων και ιδιαίτερα των ιδίων των Υπουργών. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει την αναγνώριση της αξίας αυτού του συλλογικού τόμου και αποδεικνύει τη σημασία που αποδίδεται, σε επίπεδο κράτους, στην υποστήριξη και προώθηση του τομέα της παραγωγής των γαλακτοκομικών προϊόντων. Ταυτόχρονα, το επίσημο κράτος γίνεται συμμέτοχο στην απόδοση τιμής στον λαό της Κύπρου, ο οποίος διαφύλαξε και παρέδωσε την ιδιαίτερη αυτή γνώση. Ευχαριστούμε θερμά και την Εθνική Επιτροπή UNESCO και την Πρόεδρό της, Δρα Λουκία Χατζηγαβριήλ, για τον δικό της χαιρετισμό.

Αναμένεται ότι εν η λόγω έκδοση θα αξιοποιηθεί, αφενός για την προβολή και την κατοχύρωση των κυπριακών γαλακτοκομικών προϊόντων, ιδιαίτερα του χαλλουμιού, δεδομένου  ότι χρονικά συμπίπτει με την έγκριση του ως προϊόν ΠΟΠ,  αφετέρου για την προβολή της Κύπρου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζουμε στον κ. Αλέξη Χαραλαμπίδη, Πρόεδρο του Δ.Σ. της Εταιρείας Χαραλαμπίδης Κρίστης, τόσο για την προλόγιση της έκδοσης όσο και για την προσωπική του, καθοριστική συμμετοχή στο όραμα και στο έργο μας. Η παρούσα πολυτελής έκδοση δεν θα ήταν δυνατό να υλοποιηθεί, χωρίς τη στρατηγική συνεργασία της Εταιρείας Χαραλαμπίδης Κρίστης. Η εταιρεία Χαραλαμπίδης Κρίστης έμπρακτα δείχνει την υποστήριξη της στην διάσωση και προβολή του γαλακτοκομικού πολιτισμού της Κύπρου και με την ενέργειά της αυτή αποδίδει στον λαό της Κύπρου, που την στηρίζει, ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές, την άυλη πολιτιστική κληρονομιά του, η οποία είναι μέρος της ιστορικής του ταυτότητας, μέρος της πατρίδας μας.

Οι πέντε κύριοι συγγραφείς είναι ερευνητές και ακαδημαϊκοί, ενώ την επιμέλεια των βιβλίων είχαν οι ακαδημαϊκοί Μαρία Παύλου (ελληνική έκδοση) και Lisa Suhair Majaj (για την αγγλική έκδοση).

Το βιβλίο αυτό αναμένεται να αποτελέσει απαραίτητο βοήθημα  σε όσους ασχολούνται επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά με τον τομέα της γαλακτοκομίας , όσους ασχολούνται με την προβολή της Κύπρου αλλά και σε όσους ενδιαφέρονται για την ιστορία, τον λαϊκό πολιτισμό και την παράδοση του τόπου.

Η συμβολή τόσο των επίσημων φορέων, όσο και των πολιτών στην προβολή του γαλακτοκομικού μας πολιτισμού και μέσα από την παρούσα έκδοση στο εξωτερικό είναι καθοριστικής σημασίας στην διατήρηση και αύξηση των εξαγωγών του χαλλουμιού και στην οικονομία του τόπου. Ας γίνουμε όλοι πρεσβευτές του γαλακτοκομικού μας πολιτισμού!

Το Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων εκφράζει θερμές ευχαριστίες στους συγγραφείς και  σε όλους τους συντελεστές της έκδοσης, οι οποίοι αναφέρονται ονομαστικά στο βιβλίο. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στους χορηγούς: τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας,  τον Υπουργό Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος και την υπουργό  Ενέργειας, Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού.

Το Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής είναι ένα κοινωφελές, μη κερδοσκοπικό σωματείο με βασικό στόχο τη μελέτη, διάσωση και διάδοση της Κυπριακής παραδοσιακής κουζίνας.

Μάνδρα προβάτων με 6 πρόβατα. Το μικρότερο βρίσκεται κοντά στην ποτίστρα. Γλυπτό σε ασβεστόλιθο (7 x 13 x 6.6 cm). Ελληνιστική Περίοδος (3ος αιώνας π.Χ.). Γόλγοι- Άγιος Φώτιος. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (Νέα Υόρκη)

Σκηνή αρμέγματος από τοιχογραφία που απεικονίζει τη Γέννηση του Χριστού (1494), Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτη, Πλατανιστάσα . Διακρίνεται το γαλευτήριν (ευρύστομο δοχείο), τοποθετημένο στο έδαφος ανάμεσα στα ανοιγμένα, ξυπόλυτα πόδια του βοσκού. Τα πρόβατα στην τοιχογραφία φαίνεται να ταυτίζονται με την κυπριακή φυλή του παχύουρου προβάτου.  ©Ιερά Μητρόπολις Μόρφου. Άδεια δημοσίευσης από το Τμήμα Αρχαιοτήτων

Οι Αγιόμανδρες των Ηλιοφώτων». Διακρίνεται πέτρινο γαλευτήριν λαξευμένο πάνω σε βράχο και τα αυλάκια που μετέφεραν το γάλα από το ένα γαλευτήριν στο άλλο. (5ος αιώνας μ.Χ.). Η όλη έκταση της μάνδρας υπολογίζεται γύρω στα δώδεκα περίπου στρέμματα. Άγιοι Ηλιόφωτοι, Κάτω Μονή. Φωτ.: Κωνσταντίνος Ηρακλέους. ©Κοινοτικό Συμβούλιο Κάτω Μονής

Τα γαλακτοκομικά προϊόντα της Κύπρου: (Από δεξιά προς αριστερά) Χαλλούμιν, φρέσκα αναρή, τυρί της φλαούνας, γιαούρτι, αποξηραμένος και φρέσκος τραχανάς, χαλίτζια. Φωτ.: Ν. Αβρααμίδης. ©Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής. Στο φόντο, Κύπριος βοσκός με παραδοσιακή στολή  και το βενετικό χειρόγραφο με την παλαιότερη γραπτή αναφορά στο κυπριακό χαλλούμιν 

Παλαιότερη αναλυτική συνταγή παρασκευής χαλλουμιών, 1620. Γεωπονικόν του Μοναχού Αγαπίου του Κρητός (1796) 177-178 

Τα τσιριγγούδκια της αναρής. Ριζοκάρπασο, 2019.Φωτ.: Ν. Αβρααμίδης. ©Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής

Παραδοσιακός βοσκός με βούρκαν και τζυπόιν. Το γάλα συλλέγεται στο πήλινο γαλευτήριν. Πίνακας ζωγραφικής του αυτοδίδακτου λαϊκού ζωγράφου Μιχαήλ Κάσιαλου (1885-1974). Άδεια δημοσίευσης: Οικογένεια Μ. Κάσιαλου